Showing posts with label amatora. Show all posts
Showing posts with label amatora. Show all posts

Sunday 7 November 2021

Ngo uri « umunyarwada »?! Bya nyakuri se cyangwa mu magambo gusa ?

U Rwanda si umurage bwite w’umuntu runaka. Ni umutungo rusange w’umuryango mugari w’abanyarwanda aho bari ku isi hose. Mu yandi magambo, nta toramyanzuro ku ngingo zirureba nk’igihugu rikwiye guhabwa agaciro igihe ritagizwemo uruhare na buri munyarwanda, yaba abikoze we ubwe cyangwa abinyujije ku bo yahaye inshingano yo kubimuhagarariramo.

Cyakora, kugirango bibe bimeze bityo no mu ngiro, ni ngombwa ko buri munyarwanda wese aba akomeye kuri ubwo bureganzira bituma ahora aburinze uwo ari we wese washaka kubumuhuguza cyangwa kubwiyitirira. Ni iby’ingenzi ko buri wese aharanira ko ijwi rye ryumvikanana n’ay’abandi. Ibyo ashobora kubikora yiyemeza kwinjira we ubwe mu nzego z’ubutegetsi bw’igihugu. Nanone ashobora kwiyemeza kugira uruhare mu matora atoreramo abamuhagararira n’ayo agaragarizamo igihagararo cye ku bibazo biba bigomba gufatwaho icyemezo.

Nk’uko yabyitega ku bandi benegihugu igihe yaba ari we uri mu ruhande rw’abashyize imbere ibitekerezo bishyigikiwe na benshi mu batora, agomba kuba yiteguye kubahiriza ihame rya demokarasi rigira riti « buri muntu, ijwi» n’iry’uko ubwiganze busesuye bw’amajwi y’abatoye ari cyo gipimo gishyize mu gaciro cy’amahitamo rusange mu muryango mugari w’abanyarwanda. Agomba kurangwa n’ubushishozi bwo guharanira buri gihe ko amategeko yashyizweho muri ubwo buryo bwa kidemokarasi akurikizwa kimwe kuri bose. Agomba kandi kugira ubushishozi bwo kutemera guharira abamukangisha n’ubwo gutinyuka kumenyesha inzego z’ubutegetsi ashize amanga ibyo atemeranya na zo, ibyo azigaya n’ibyo azitezeho.

Kudakoresha uburenganzira bwo kuba ari umwe muri ba nyir’igihugu cye no kutita ku nshingano zijyana na bwo zirimo izo kutemera gucecekeshwa no kutabererekera abashaka kubumwambura, kimwe n’izo guharanira kubwisubiza ku babuhugujwe, bigira ingaruka mbi mu gihe kigufi n’ikirambye. Bituma umuntu ageza ubwo aba asigaye atabona mu mategeko ashyirwaho n’abandi bo baba babigizemo uruhare ku rugero rukwiye kandi, amaherezo, ibyo kuba u Rwanda ari urwe na we bigasigara mu magambo gusa. Hari ubwo umubare w’abari muri iyo mimerere yo kuba ba nyir’igihugu bo mu magambo gusa ugera ubwo uba munini cyane ku buryo biba bigaragarira bose ko ubutegetsi bw’igihugu bwigaruriwe n’agatsiko, bituma igihugu ubwacyo gifatwa nk’icy’abakagize. Aha ni ho u Rwanda rwari ruhagaze nibura kuva mu myaka ya za 2000 ubwo ishyaka fpr ryatangazaga ko igihe cy’inzibacyuho kirangiye, nk’ikimenyetso cy’uko ryabonaga ubutegetsi bwaryo nk’ubumaze guhama.

Mu magambo, igihugu ni icy’umuryango mugari w’abana bacyo bose aho bari hose, hakubiyemo n’abahugujwe uburenganzira bwo kuba ba nyiracyo batakuyeyo amaso ngo bemere kubuhara. Mu mategeko ho, byavugwa ko igihugu ari icy’umuryango mugari w’abafite ubwenegihugu butangwa n’inzego zacyo z’ubutegetsi zibifitiye ububasha n’ubwo, mu buryo bwa nyakuri, kiba ari icy’itsinda ry’abenegihugu bacyo bafite ubwo butegetsi nyine mu maboko yabo, ni ukuvuga itsinda ry’ababa bafite umwanya ukwiye mu mitegekere yacyo. Mu yandi magambo, kugirango ibe yuzuye kandi idateye urujijo, imvugo ngo « ndi umunyarwanda » ikwiye kuba iherekejwe n’icyuzuzo kigaragaza ubunyarwanda buba buvugwa ubwo ari bwo, niba ari ubwa nyakuri cyangwa ari bwa bundi bwo mu magambo gusa.

Uko ijanisha mu mubare w’abanyarwanda bose ry’abiyumvamo kuba ari bamwe mu bagize icyiciro cya ba nyirarwo mu buryo bwa nyakuri rirushaho kuba rinini ni ko biba bishobora kudashidikanywaho ko imiyoborere y’igihugu iba iganisha kuri demokarasi kandi ni ko abagituye barushaho kuba bakwizera amahoro arambye. Ni na ko kandi birushaho korohera abandi kuba na bo bakwinjira muri iki cyiciro cy’abahire bacyo. Ariko se, iki cyaba ari cyo cyerekezo u Rwanda rwa none na rwo rwerekejemo amaso ? Igisubizo ni « OYA ». Ni ko kuri. None se koko ni nde wagira aho ahera asubiza ukundi ? Ni urwicirwamo n’inzara mu gihe ba nyirarwo barya bicye bakamena byinshi ? Ni utakirugiramo aho yikinga umuyaga atayobewe ko gakondo ye yigaruriranywe na rwo ? Ni uwaheze ishyanga atarabuze itike imucyura ? Ni usangizwa izina n’abaruhawemo akato atayobewe ko ari we rwitirirwa ? Ni uwibwa amajwi mu matora atitabira ? Ntawe.

Kuva ishyaka fpr inkotanyi ryakwigarurira ubutegetsi mu Rwanda, umubare w’abiyumva nka bene rwo wagiye ugabanuka uko bwije n’uko bukeye. Rusigaye ari urw’umwe, na we utakizeye kutazarutakaza mu gihe cya vuba! Muri iki gihe, izina « abanyarwanda », ubusanzwe ryagombye kuba risobanura « ba nyirarwo », ryumvikana nk’iryerekeza ku bantu bemeye kuba « ben’urwe », ni ukuvuga abarumuhariye bakemera kurubamo abacakara. Amaherezo ni ayahe ? Nyuma ye ruzaba urwande ? Mbese umuntu yakwizera ko ruzaba urw’umuryango mugari w’abanyarwanda aho bari ku isi hose nk’uko bikwiye kuba ari ko biri ? Igisubizo kiri mu myitwarire ya buri munyarwanda, ubu no mu gihe kizaza.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


  




Sunday 19 September 2021

FPR na demokarasi ni nk’umwijima n’urumuri!

Ishyaka FPR inkotanyi rimaze imyaka hafi 30 riri ku butegetsi mu Rwanda. Kimwe mu byo ryari ryasezeranyije abanyarwanda ni ukubageza ku « imiyoborere ya kidemokarasi ». Ryabigezeho? Oya rwose; habe na gato!

Kubera iki? Kutizera kugera ku butegetsi no kubugumaho binyuriye ku matora akozwe mu mucyo no mu bwisanzure kandi ribushaka kuri kibi na cyiza, byariroshye mu nzira y’iterabwoba n’urugomo, rikorera amahano abanyarwanda. Ng’uko uko ryarushijeho kwagura umworera (gap) uritandukanya n’inzira ya kidemokarasi. Ngiyo impamvu rihindishwa umushyitsi n’imvugo ngo « amatora akozwe mu mucyo no mu bw’isanzure», « buri muntu, ijwi » n’izindi nka zo zitsindagiriza ko ubutegetsi butangwa na rubanda binyuriye mu matora.

Uyu munsi, benshi mu banyarwanda bagejeje igihe cyo kugira uruhare mu matora bafite impamvu zumvikana zo kutaritora. None se koko ni bangahe mu banyarwanda baritora batabihatiwe? Ni abagizwe se n’imiryango y’

(1) abanyarwanda ryatanzeho ibitambo kugirango rigere ku butegetsi, none abarokotse muri bo bakaba basigaye barebwa nk’icyo imbwa ihaze hirengagijwe ko ubutegetsi bwaryo bwubakiye ku maraso y’ababo?

(2) abazunguzayi, abapagasi n’abandi banyarwanda babuzwa guhaha bacurwa bufuni na buhoro mu gihe bagerageza gushaka amaramuko, bazizwa kudakurikiza amategeko n’amabwiriza y’imiturire n’ay’imicururize yashyizweho batabigizemo uruhare?

(3) abaganga, abasirikari, abahanzi, abashakashatsi, abanyamakuru n’abanyapolitiki bambuwe ubuzima, bashowe iy’uburoko, baburiwe irengero, batorongejwe cyangwa basiragizwa kuri za sitasiyo za polisi bazira gusa kuba ibitekerezo byabo n’amahitamo yabo binyuranye n’ibyaryo?

(4) abanyarwanda bo mu cyiciro cy’urubyiruko bimwa akazi na za buruse zabafasha gukomeza amashuri, bitewe n’umuco w’ikimenyane, ihakiririzwa n’isumbanyankomoko wimakajwe na ryo, mu gihe bagenzi babo hakubiyemo n’abatabarusha ubuhanga bahinduranya ibigo uko bashatse cyangwa bakingingirwa kwiga muri za kaminuza bahabwa ubufasha bwose bukenewe?
 
(5) abanyarwanda bimwe ubutabera ndetse bakanamburwa uburenganzira bwo gushyingura mu cyubahiro no kwibuka ababo bazize uko bavutse, mu gihe ababahekuye bidegembya nk’abatariho umugayo?

(6) abanyarwanda bafungiwe akamama, abarasirwa ku mapingu n’abo inzego za leta zemera ko ari zo zari zibafite zamaze kubahotora, hakubiyemo n’abazizwa ko baba baranze gushinja abandi ibinyoma?

(7) abahinzi n’aborozi bambuwe imirima yabo, bakaba batanagifite uburenganzira bwo guhinga ibyo bashaka?

(8) abanyarwanda bugarijwe n’ubukene n’inzara bikomoka kuri politiki zaryo zigamije kubatindahaza nkana, bakaba batanemerewe gusuhukira mu bihugu baboneramo amafunguro bakeneye?

(9) abanyarwanda barandurirwa imyaka cyangwa bategekwa kuyirandurira, basenyerwa amazu cyangwa bahatirwa kuyisenyera, bagasigwa iheruheru bicira isazi mu jisho bananyagirwa n’imvura mu gihe inkoramutima zaryo zisusurukiye mu madiva zimiraza ka vino?

(10) abanyarwanda babuzwa amahwemo mu bucuruzi, bahatirwa gutanga imisanzu ishyigikira ibikorwa bitabafitiye inyungu cyangwa bishyuzwa imisoro y’umurengera kugeza ibyabo bitejwe icyamunara?

(11) abasirikari n’abapolisi bahembwa intica ntikize nyamara bakarazwa rubunda nk’abavukiye kwikorera ingaruka mbi z’imiyoborere yaryo?

(12) abarimu bateshejwe agaciro, barerera abandi bo badashobora kwirerera bitewe n’uko umushahara bahembwa ari muto cyane ku buryo kuri bo kurihirira abana mu mashuri yisumbuye n’aya kaminuza ari ingorabahizi?

(13) abanyarwanda bambuwe uburenganzira ku gihugu cyabo bagacirwa ishyanga, hakemererwa gutahuka gusa abububa n’abashizemo umwuka?

(14) abanyarwanda bahatirwa kujya mu mashyirahamwe y’ingeri zinyuranye agamije kunyunyuza abanyamuryango kandi akaba umuyoboro waryo w’icengezamatwara n’ihatirakuyoboka?

(15) abakozi ba leta n’ab’ibigo biyishamikiyeho bakatwa imishahara ngo haboneke amafaranga ashyirwa mu bigega bitagira indiba?

(16) abanyarwanda bahanganye n’ingaruka za politiki zisopanya zigateza urwikekwe hagati y’abashakanye n’ubwigomeke bw’abakiri bato, maze aho kwikosora ngo rishyireho politiki nziza zimakaza amahoro mu miryango ahubwo rikaba riryoherwa no kubaka amabohero y’abana?

Uko bigaragara, abanyarwanda baritora batabihatiwe ni mbarwa; ni bacye cyane ku buryo batashobora no kugwiza amajwi ryaba rikeneye ngo ribe ryagira nibura umudepite umwe mu nteko-nshingamategeko. Ibyo kuba umukandida waryo yatsindira kuba perezida wa repubulika byo ntiryanabirota. Ni uko bimeze haba none cyangwa ejo hazaza.

Ni koko, imibanire ya FPR na demokarasi ni nk’iy’umwijima n’urumuri! Aho kimwe kigeze ikindi kirimuka. Ku ruhande rumwe, FPR ihigira demokarasi kuyirandurana n’imizi yayo. Ku rundi ruhande, umunsi demokarasi yageze mu Rwanda, FPR izagenda nka nyomberi.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------