Saturday 14 August 2021

Ubunyarwanda buha rugari «nyamwinshi» za buri bwoko*

Urumuri rwa demokarasi rwamurikiye u Rwanda mu ntangiriro z'imyaka ya za 1960, ubwo abanyarwanda bagize bwa mbere mu mateka y'u Rwanda igikundiro cyo kwitorera abayobozi no guhitamo uburyo bw'imiyoborere bifuzaga, rwakomotse ku bushake bwiza bwa politiki bwa administration tutélaire bwashyigikiye icyifuzo cy'abalideri ba opozisiyo b'icyo gihe cy'uko demokarasi yari ikwiye kubanziriza ubwigenge, ubwigenge bw'igihugu nyabwo bwubakira ku bwisanzure n'ubwigene bw'abagituye.

Muri iki gihe, umuryango nyarwanda wugarijwe n’ibibazo by’ingutu birimo bibiri bikurikira :

(1) Iterabwoba ndengamipaka ubutegetsi buriho ubu mu Rwanda bukorera abatavuga rumwe na bwo, bagizwe ahanini n’abadahuje ubwoko n'abiganje ku isonga y’inzego nkuru za leta n’ishyaka riyiyoboye. Ni iterabwoba ryibasiye by’umwihariko abasaba iyubahirizwa ry’ihame rya demokarasi « nyamwinshi » (démocratie majoritaire) rigira riti « buri muntu agire ijwi nk'iry'undi » kandi « itsinda ryegukanye imyanya y’ubutegetsi yapiganirwaga ribe ari iryarushije ayandi guhundagazwaho amajwi n’abatoye ».

(2) Ivanguramoko rikorerwa abanyarwanda badahuje ubwoko n'abiganje ku isonga ry’ubutegetsi buriho ubu mu Rwanda. Ni ubutegetsi bwubakiye ku ngengabitekerezo nsumbanyamoko bugenderaho yemeza ko bumwe mu bwoko bw'abanyarwanda bugizwe n'abantu biganjemo ab'« ibicucu » ku buryo guha ababugize rugari mu rubuga rwa politiki byaba ari ukoreka igihugu, bityo u Rwanda rukaba rugomba kuyoborwa n'abagize bumwe mu bwoko butari ubwo.

Kugirango ibyo bibazo n’ibindi nk'ibyo bibonerwe ibisubizo biboneye, ni ngombwa guha buri bwoko ubwigene, bwo mu buryo bw’« ihuzabutegetsi ridashingiye ku mbibi z’ubutaka » (fédéralisme non territorial). Kubigenza gutyo bizatuma ubutoya bw'ubwiganze bw'ubwoko runaka butakongera kubera inzitizi ababugize kandi butume ubunini bw'ubwiganze bw'ubwoko bwiganje kurusha ubundi butakomeza kubera ishyaka riri ku butegetsi ubu n’andi nka ryo isoko y'urwikekwe, ruyasunikira gutekereza ko yashobora kuguma ku butegetsi cyangwa kubugeraho binyuriye gusa ku kuvutsa ababugize uburenganzira bwabo bwo kwiyobora n'ubwo kwimika abo bihitiyemo.


---
*Byinshi mu bikubiye muri iyi nyandiko biboneka no mu butumwa bwanyujijwe ku rubuga rwa facebook mu kwezi kw’ugushyingo 2019.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------